Kesah Palui

Palui ije lagenda je belom je pasti amun nantuani sarita je ngaju-ngawa maka ie asal bara wilayah dataran tengah (Kapuas, Kahayan, Katingan tuntang Mentaya) pulau Kalimantan. Metuh bujang Palui te bakena hayak harati tuntang pintar marayu oloh bawi jitelah kesah Palui te ware tamuei dengan oloh bawi handak rata-rata dia puji ie je kalahi sampai putri maharaja bara Banjar tatarik denga balalu dua akan sawae. Jite baya sarita 'kuan' ih gawi dia tara kuan lauk amun je lalau kakare.

Metuh kurik Palui secara dia langsung dinu didikan bara bapae je ware akal hayak kadian maram. Bua puna dia tau bajatu kejau bara upue Palui mawaris sifat je ware akal jite bara bapae, amun indue uluh bawi je pahias sanggam hong kare gawi maka Palui bacita-cita manggau oloh bawi akan sawae jeha kilau indu je pahias te. Sifat je bahalap ingkes hong ontek sifat je kurang bahalap jite je paraktek jitelah sabab kesah Palui te abadi tege kea kesah hong bahasa Banjar tege kea kesah hong kutak itah, amun dia sala je mampendeng surat kabar Banjaramasin post te asal oloh itah makanya tege kesah Palui hong bahasa Banjar hete baya hong hete ie jadi hong agama Islam amun hong dataran tengah ie agama Kaharingan, hurui-hurui hindai sakalinya Palui toh due sawae ije bawi kuwu oloh itah ije hindai putri maharaja bara Banjar. Oloh pilihan uras je jadi sawan Palui te kesah ayue gawi ie puna bakena hayak apik marayu bawi kea. Jatunti bukti taluh je nyewutkuh toh baya aku marima sarita ayue je ngaju-ngawa uras tege hong masyarakat jadi hayak gawi informasi je sasar maju wayah toh sasar lampang ampin jalan sarita tokoh je puji namuei ngaju-ngawa helo.

Amun itah masih bingat hindai kesah Palui bara oloh bakas itah tentu puji mahining kesah Palui metuh kurik je hakawal dengan bapae je pambisit hayak kakulas tuntang indu je bajenta hayak karajin. Hong hetuh aku handak mulang hindai sarita akan itah mangat akan basa uras.

Hong ije lewu je into ngaju.
Tege ije kabali belom into lewu.
Ba anak tunggal bapa Palui oloh mantahau.
Ewen due belom dia lalau tatau.

Oloh lewu puna katawan uras.
Bapa Palui puna oloh je bakulas.
Baya bakena tuntang lihai marimbang budas.
Mawi indu Palui tatarik denga sampai kabakas.

Metuh huran masih ware pulau kayuan.
Lauk metu masih mangat manggau panginan.
Behas parei tahan akan kinan ije nyeloan.
Petak danum itah puna subur nenga Tuhan.

Tapi je kute bapa Palui puna kadian.
Matap-manyau je kua manenga alasan.
Mahakan heka bagawi manggau panginan.
Sanonoh bagawi baya kabuat kuman.

Bapa Palui je jadi tege anak sawa.
Tapi ie tatap mahapa kadia.
Jitelah je leket akan sarita.
Secara dia langsung mandidik Palui kea.

Hong ije andau bapa Palui masang Buwu.
Supa lauk ije kungan je hai tutu.
Balalu imbit buli gawi kanai jadi balau.
Mampelum apui mamangang lauk hapa buring kayu.

Lauk je puna mangat hayak menyak tutu.
Mawi ewau bahambur balua handak hapus lewu
Sampai Palui je bangang buli gawi ewau.
Hiut-hiut sinde mawi kanai balau.

Melai huma lauk jadi masak.
Bapa Palui mangat bari je menyak.
Dia peduli sambil-gantau marak anak.
Ie kuman dia baimbit gawi kamangat.

Nanture je bapae kuman kute Palui manduan piring.
Balalu mangaut bari munduk handak keme lauk.
Metuh Palui manjuluk lenge handak balaku lauk.
Salenga bapae manunda panggang lauk jite.

"Aku handak kea keme lauk jikau pa" kuan Palui gawi narik bapae panggang jite endau.

"Dia sukup akangkuh masih nahapas" kuan bapae sambil kuman te.

"Laku ikuh isut ih hapa palepah barikuh toh ih" kuan Palui sambil manjuju lenge hindai handak manyumput ikuh lauk te.

"Ikuh gin mangat" kuan bapae sambil manangkis lenge Palui je badungil te hapa lenge.

Palui puna jadi balau gawi bentuk andau sadang katika kuman, sambil hamauh.

"Laku mata barangai pa" kuan Palui sambil manjuju lenge labih capat bara enah hindai. Tapi bapae puna lihai kea kuntao bahkan ie kea je majar Palui main te.

"Mata gin mangat" kuan bapa sambil manangkis lenge Palui te hapa lenge sambil tuntang lenge gantau manarik panggang te, tapi Palui dia manyarah kute ie manyurung lenge sambil hindai handak manyumput panggang te. Bapae Palui puna lihai main ancap ie mambung lauk te akan hunjun sambil manyambut serangan Palui te hapa lenge gantau tuntang manyambut panggang te hapa lenge sambil, puna cantik ampin garakan bapa Palui je pambisit.

Palui je puna masih kurik hayak masih hindai lalau tau main jelas kalah gawi bapae je pambukih te je jadi guru main. Gawi mangkeme kalahan Palui umbet ngarabut lauk bapae te.

"Balaku tulang barangai pa kareh" kuan Palui je jadi nampara masem bau hayak rahas angat atei gawi kalahan jadi.

"Tulang gin mangat" kuan bapae sambil manyambung kuman hindai, mawi Palui patangis arep gawi kanai puna balau kea jadi metuh te.

Dia tahi metuh indu Palui buli bara tana nanture Palui je manangis balalu ie hamauh dengan bapa Palui te.

"Buhen mawi anak kau manangis pa Palui?" Kuan indu Palui umba kabali te.

"Ihat patangis arep handak balaku lauk kuh toh tawa ih bapae lagi balau tutu" kuan bapa Palui je ware alasan jite.

"Puna pambukih ih aku gin balau kanai kea nah mai" kuan Palui balaku dukungan bara indu.

"Ela patuh nanjaru Lui aku dia rajin anak kuh je bajuju ayue hapa tangis" kuan bapa Palui sama kilau ie ih je paling bujur te.

"Puna lalau kea ikau toh bapa Palui sampai anakmuh gin dia ikau mamabagi" kuan Indu Palui denga hindai.

Nanture ja balut jatun melai huma indu Palui balalu atun tiruk handak akan tana mutik saretak je subur imbul melai tana kanih. Balalu ie mamakat Palui mutik Saretak ewen hong tana kanih ih bara je hakaridu tarus ewen due anak.

"Yu Lui keleh ikau umba aku toh mutik Saretak akan tana kanih kue" kuan Indu mamakat ie maggau Saretak.

Hong padang tana ewen due mutik bua Saretak te akan balut, bua Saretak je labat hayak ware te dia lalau tahi hanjulu ih are supa. Metuh indu laya mutik Saretak te sana tege gulak-gulak turus saretak je tukep upun kayu jite, balalu Palui mamander akan indu te.

"Mai, narai mawi saretak jite je gulak-gulak ampi?" Sambil maninjuk akan kayu je maranggau te.

"Kueh? Hau narai kau" kuan indu balalu manjawut mandau mikeh kayau je nyahukan hete.

"Ela tukep ikau amun aku sana hatejeb ampi te ikau hadari mansanan akan bapam melai huma kanih " kuan indu mangarendeng ie.

"Iyoh" kuan Palui balalu mangejau akan karatak kanih sambil nantuani indu je manukep padang Saretak je gulak-gulak te.

"Akan hetuh ikau Lui" kuan indu mantehau ie je kejau kea.

"Narai ampi nah mai?" Kuan Palui sambil manalih indu te.

"Bajang sangkawit tanduk ampi melai ranggau toh" kuan indu denga.

Ye indu balalu maju manukep Bajang te manetek kuluk bajang te hapa mandau.

"Hai Bajang toh Mai nampi kue metu toh?" Kuan Palui mangomentar Bajang je jadi sambalih te.

"Olih ih itah kue mihir akae akan saran sungei kanih" kuan indu balalu ewen due mihir Bajang te akan saran sungei.

Ye ewen due mihir bajang te hila biti helu akan saran sungei tukep jukung ewen due je hapa akan tana endau. Limbah te ewen due manduan takuluk Bajang te hindai mimbit akan saran sungei kea. Ewen due mamuat biti Bajang te akan Jukung te baya-baya muat ih jukung te akan. Manumun auh sarita indu palui te gancang metun bajang je kahain te sabujur olih kabuat baya ie dia hakun pamer kekuatan taharep Palui je mambapa sinde. 

"Jatun eka hindai ampi akan takuluk Bajang toh Lui" kuan indu hamauh denga.

"Nauh pelai akae hunjun tunggul toh ih mangat dia metu beken manderuh tuntang mangat kea nanture kareh aku nyuhu ie mandua" kuan indu hindai.

"Iyoh pas ih andak hekau mai" kuan Palui mangomentar indu je sambil mandak takuluk akan hunjun tunggul jite, limbah jadi mandak takuluk Bajang jite hunjun tunggul ewen sue tame akan jukung hindai mikir buli gawi kanai puna jadi balau kea.

"Sarat tutu jukung kue toh Lui ela lalau baganjir ikau melai lahuan kau" kuan indu ngarendeng ie hindai.

"iyoh mai. Mai ela nenga bapa kareh Bajang toh lah?" Kuan Palui dengan indu.

"Ela kute Lui bapam ie te nah" kuan indu bara kamburi.

"Amun kute nauh takuluk Bajang toh ih akan bapae" sambil maninjuk kuluk Bajang te je intu hunjun tunggul je jadi andak indu endau.

"Ela kea nak sama-sama ih itah kuma" kuan indu dia hamdak anak te pambukih tumun bapae te kea.

"Puna dia ih aku manenga bapa takuluk Bajang te ih akae ngaratub" kuan Palui karas atei gawi bapae kea nampara kalute je anak olohan nah baya maniru gawi oloh bakas ayue ih. Amun taluh je dia bahalap puna purah tutu manajadi tapi amun taluh je bahalap puna bahali tutu jadi hong kalunen toh.
Dia lalau tahi ewen due sampai akan huma te balalu andak indu Palui Bajang te akan tetean ewen hong hete Palui maraga Bajang te kabuat, indu balalu tame akan huma manyuhu bana manduan takuluk bajang je andak hunjun tunggul saran sungei te.

"Oo.. bapa Palui coba ikau manduan takuluk Bajang hong ngambu kanih" kuan indu Palui denga.

"Kuluk Bajang kilen kesah hindai je kute auh kueh biti?" Kuan pa Palui je sambil menter gawi kabesuhan limbah kuman lauk endau.

"Tege imbit ikei due Palui endau bitie" kuan sawa denga.

"Kilen je takuluk je pelai ketun due kanih?" Kuan pa Palui masih jatun haguet bara eka menter te.

"Dia muat hindai jukung ikei kue endau makanya nyuhukuh ikau mandua gawi ikau jadi kuman kea endau nah" kuan Indu Palui mawi ie.

"Iyoh ih ara amun je kute kuam marak dia lalau mangat bitikuh aku toh nah indu Palui" kuan pa Palui sanunuh kea haru hingkat sa oloh bawi ampi je lembun garakan maakal.

Melai tateian palui masih maraga Bajang je supa bewen te deruh tutu ampi sampai bebes badera biti.

"Sasar bakena ampi anakkuh toh amun maraga Bajang" kuan bapa je balua bara huma sambil mambung Palui.

"Aku dia manega ikau duan takuluk ngambu kanih ih akam" kuan Palui je katawa kebiasan bapa te amun hamauh kute jadi tege maksud je dia lalau bahalap.

"Aku gin dia kea je balaku ayum, pea haru aku kuman Bajang nah nak. Sapuluh Bajang olih bapam masih manekap belom-belom baya katahin toh ih aku je haba-haban dia lalau olih hindai" kuan bapae sambil lumpat akan jukung ewen te.

"Amun kute are-are ih gau akan itah sara'i bapa barigas haguet kau" kuan Palui dengan bapa, mawi bapa tatawe mahining auh Palui te.

"Jamen ih nak nunggu lepah ije takuluk bajang haru aku manggau hindai" kuan bapa sambil mambesei akan ngambu sungei te.

Kuis-kuis bapa Palui te mambesei sambil ture-ture akan baun. Sampai hong eka je mander sawa aka endau ie tende balalu mameteng jukung limbah te lumpat akan petak, sambil kilik-kilik manggau takuluk bajang je kuan ewen due endau.

"Kueh takuluk Bajang je kuan ewen ue endau nah, baya tege daha ampi toh" kuan bapa Palui sambil ngarunum kabuat.

"Te nih ie, dasar kea indu Palui toh handak mancoba kaji ampi toh, kanjim kau ih indu Palui bara huran puna kalah tarus ikau dengangkuh" kuan bapa Palui sambil tatawe nanture hong danum sungei je tege kalingen takuluk Bajang hete. Balalu sewu ie langsung mahapan kaji je dia tau kana bisa hapa maneser tuntang gabung hapa je beken hindai hapa manekap takuluk Bajang.

"Hau tamam kea sakalinya indu Palui wayah toh kaji" kuan bapa Palui je lembut bara danum te tapi puna isut gin jatun ati kare bisa biti bereng, balalu ie lumpat akan petak hindai marima.

"Kaji narai hindai je hapa toh?" Kua kabuat bapander.

"Terai hapa kaji jituh aku hindai hapa mandari kare kaji" kuan bapa Palui balalu sewu sampai bisa sinde te gawi dia ie hapa kaji je sulak endau, tatap jatunti supa kea. Bulang-bulik ie mahapan kaji je beken-beken, bulang-bulik kea ie maneser te sampai bahandang  bawak mata gawi santar maneser umbet marenang hong danum te.

Itah malihi helo kesah bapa Palui je maneaer takuluk bajang jite itah nanture Palui dengan indu je jadi selesai kuman belom hong huma te.

"Tisa toh ingkes ku akan alem kareh hindai akan kue" kuan Palui dengan indu je nampunan sehei Bajang te ingkes hong lamari khusus melai kamar te nampa kunci buah-buah jadi, indu benyem ih dia pahias umba kalayau ewen due bapa je sama tege mingkes lamari bakunci kea.

"Leha katahi bapam toh Lui manduan takuluk Bajang jite" kuan indu denga.

"Tawa naraikah gawi ongko te dia kah dumah kananyu manekap Bajang belom-belom kilau kua dengangkuh melai batang endau" kuan Palui.

"Hau babuah auh bapam te Lui" kuan indu denga.

"Puna kute kua dengangkuh endau ie olih ih manekap sapuluh bajang belom-belom kua endau" kuan Palui je dia lalau paham maksud indu te.

"Amun kute kue akan ngambu ih anture ie mikeh dia olih metu lalau kakare" kuan indu balalu mimbit mandau muhun bara huma te nuntut gawi Palui je manangking mandau kea.

"Hebat bapa te amun olih manekap sapuluh bajang belom kilau kua te mai" kuan Palui sambil tame akan jukung ewen due.

Ewen due balalu tulak mambesei akan ngambu mananture gawi bapa Palui je tahi tutu manduan takuluk Bajang jite. Dia lalau pire katahi ewen due te tukep dengan tujuan jadi nanture danum keruh sinde.

"Hau narai mawi danum hetuh keruh tutu ampi Lu?" Kuan indu Palui denga.

"Tawa mai naraikah toh" kuan Palui balalu mancapat mambesei jukung ewen te kea.

Dia lalau tahi ewen nanture bapa lip-lup maneser melai penda tunggul je santah-santah akan sungei te eka mandak takuluk bajang te. Rangkah-rangkah indu palui ewen due nanture mikeh tege musuh bapa Palui melai danum tapi puna jatun narai-narai ampi te balalu indu Palui maningak kabali te.

"Narai gawim hekau pa Palui?" Kuan indu Palui bara juku je jadi tukep te.

"Ye manduan takuluk bajang je kuam nah aku toh nah" kuan bapa Palui marak mata bahandang tuntang ijang kare balikat biwih uras babilem gawi galadak petak tanda ie jadi katahian mandui melai hete.

"Takuluk Bajang kilen je laka hekau?" Kuan indu Palui denga.

"Memangnya hong kueh ikau nyahuka?" Kuan bapa Palui.

"Eweh je nyahuka dia ikau mahining kuangkuh endau je hunjun tunggul aku mandak" kuan indu Palui sambil maninjuk hunjun tunggul eka maneser te.

"Ka'i ah, hete hinya" kuan bapa Palui balalu lumpat akan petak hindai marak rigut-rigut biti gawi kasadingenan.

"Toh ikau nampayah aku mandua" kuan indu Palui balalu mandai akan tunggul jite manduan takuluk bajang.

"Buli ih aku hel0, darem bulu angatkuh jadi" kuan bapa Palui balaku lumpat akan jukung ayue langsung mambesei buli, Palui ewen due balalu manuntut ie kea sambil mimbit takuluk bajang hong jukung ewen te.

Dia pire katahi ewen te sampai bapa Palui balalu lumpat akan huma ganti baju pakaia tuntang mangampuh arep gawi badarem limbah maneser takuluk bajang te.

"Buhen ikau pa Palui?" Kuan sawa denga.

"Badarem aku toh indu Palui" kua puna tutu badarem sinde te gawi sakalepah maneser takuluk bajang endau.

Bapa Palui balalu supa akal dia belai kuman hindai ie mawi arep takuluk bajang je pakasak sawa baya dua isut ih akan kina limbah te dia belai hindai.

"Bahali keleh amun ikau je dia belai kuman kutuh pa palui" kuan sawa.

"Ie te lembut hanta angatkuh kuman toh, tegekah tisa sapak bajang ayun palui nah ding?" Kua handak mucuk sawa hindai.

"Kareh helo aku misek dengan Palui helu akam ka" kuan Sawa balalu balua bara kamar te manalih kamar Palui.

"Nak bapam haban dia lalau belai kuman tau lah ikau manenga akan bapam ije sapak bajang nak?" Kuan indu.

"Puna dia ih aku manenga akan bapa je pambukih te" kuan Palui.

"Dia kute nak, maksudkuh bagian ayungkuh je kuam endau nah" kuan indu denga hindai.

"Iyoh ara amun kute" kuan Palui marak angat kacewa dia olih mambaleh bapa masih. Balalu Palui muap lamari manduan ije katangkal sapak Bajang je jadi nyehei manjuluk akan indu.

Kutelah bapa maakal balaku bajang ayun Palui sampai kesimpula te bajang palui te lepah hitung-hitung sakalinya ewen telo te bagi rata tapakalah sinde palui gawi bapae te je ware alasan hapa balaku bajang Palui te.

Kutelah ampin sarita Palui ewen telo bapa je ware akal mangat manang dia maku kalah biar dengan anak je kurik sekalipun.

Inyarita Awie:S.S